जङ्गली जनावरको व्यावसायिक पालन विस्तार हुँदै
काठमाडौँ, भदौ ९ । आर्थिक लाभ र विशेष सोखका कारण नेपालमा जङ्गली जनावरलाई कानुनी प्रक्रियामार्फत घरमै पाल्ने प्रवृत्ति विस्तार हुँदै गएको छ। राष्ट्रिय निकुञ्ज तथा वन्यजन्तु संरक्षण नियमावली, २०३० को नियम ३६८ अनुसार मापदण्ड पूरा गर्ने फर्मलाई अनुमति दिइएपछि यस किसिमको पालन सम्भव भएको हो।
हाल कानुनी रूपमा २६ प्रजातिसम्मका वन्यजन्तु व्यावसायिक रूपमा पाल्न सकिने भए पनि विभागले केही सीमित फर्मलाई मात्रै अनुमति दिएको छ। राष्ट्रिय निकुञ्ज तथा वन्यजन्तु संरक्षण विभागका सूचना अधिकारी अजयभद्र आचार्यका अनुसार सुनसरीमा सर्प फर्म, सर्लाहीमा बँदेल फर्म र तनहुँमा चित्तल फर्म सञ्चालनमा छन्।
सुनसरीको वराहक्षेत्रस्थित पावन वाटिका एकीकृत कृषि तथा पशुपालन फर्मलाई विषालु सर्प पाल्न अनुमति दिइएको छ। फर्मलाई १० वटा कोब्रा, करेत र भाइपर बिउ प्राणी उपलब्ध गराइएको र तिनले बच्चा जन्माइसकेका छन्। निकट भविष्यमा सोही आधारमा एन्टिभेनम उत्पादन गरिने विभागले जनाएको छ। आचार्यका अनुसार, “सर्प फर्मको विवरण छ–छ महिनामा अद्यावधिक गर्नुपर्ने हुन्छ, ताकि विषालु प्रजातिको व्यवस्थापन सुरक्षित रहोस्।”
यस्तै, सर्लाहीको बसबरिया गाउँपालिकामा बँदेल पाल्न अनुमति दिन तयारी भइरहेको छ भने चितवनको देवघाट गाउँपालिकामा व्यावसायिक रूपमा चित्तल पाल्ने फर्मलाई अनुमति दिइएको छ। उक्त फर्मलाई सुरुमा छ वटा चित्तल उपलब्ध गराइएको छ र भविष्यमा मासु बिक्री तथा पर्यटक अवलोकन शुल्कमार्फत आम्दानी गर्ने लक्ष्य राखिएको छ।
तर विभागमा निवेदन दिने नौ/दसवटा फर्मलाई भने मापदण्ड नपुगेकाले अनुमति दिइएको छैन। तीमध्ये अधिकांश बँदेल पालनका लागि निवेदन गरेका थिए। आचार्यले बताए अनुसार, “यदि मापदण्ड नपुगेका फर्मलाई अनुमति दिइयो भने बिउ प्राणी सुरक्षित नहुने जोखिम हुन्छ। त्यसैले कानुनी प्रावधान अनुसार सबै प्रक्रिया पूरा भएकालाई मात्र स्वीकृति दिइन्छ।”
कानुनअनुसार अनुमति पाएको फर्मले निकुञ्ज वा जङ्गलबाट बिउ प्राणी लिन सक्छ तर ती राज्यकै हुने व्यवस्था छ। भने, बिउबाट जन्मिएका बच्चा भने फर्मधनीकै सम्पत्ति हुने कानुनी व्यवस्था मिलाइएको छ।
नेपालमा जङ्गली जनावरको व्यावसायिक पालन सुरु हुनु एकातिर जैविक अनुसन्धान र औषधि उत्पादनमा उपयोगी देखिएको छ भने अर्कोतिर कृषि–पर्यटन र स्थानीय रोजगारीमा समेत नयाँ सम्भावना खोल्ने अपेक्षा गरिएको छ।